Even though Boris Johnson enjoys reciting the ancient Greek tragic poets from memory, he is increasingly sounding like the Greek prime minister in 2015, Alexis Tsipras. As newly elected leaders, both politicians questioned their predecessors’ deals with the European Union and resorted to populism in an attempt to avoid an unpleasant compromise and a looming ultimatum (…) Read full article
In June 2015 the negotiations between Athens and Brussels regarding the terms of financial aid for Greece broke-down. Negotiations over the previous five months were contentious and ill-tempered, as both sides refused to back-down. As the deadline of June 30 came and went – when Greece was due to make their next repayment to the International Monetary Fund – no deal was reached, and Greece became the first European state to default on a payment to the IMF.
Published: EUobserver
As Theresa May is trying to convince Brussels to accept Britain’s terms for exiting the EU, the international community is almost certain that the attempt will fail.
The British government will persist in presenting the negotiations as a national success irrespective of the outcome.
May’s venture seems very similar to the last, failed attempt by Greek prime minister Alexis Tsipras in 2015 to persuade Brussels to accept his terms for a memorandum on financial assistance, when a huge negotiation failure was presented to the public as the best possible deal with the EU.
Actually, Britain has already passed through, successively and with exact precision, all of the stages that the Greek government also had to endure during its own negotiations with Brussels.
Both countries decided at some point that they could continue their relationship with Europe but without being bound by the rules that applied for everyone else.
Indeed, they thought that an exception in their case could be enforced promptly and easily.
“We will cancel the memorandum with a one-article law”, Tsipras said in 2012. In 2017 Liam Fox, the British minister for international trade, was making a similar assumption when he described the free trade agreement with the EU as “one of the easiest in human history”.
When Europe failed to succumb to their demands, imaginary allies entered the equation.
According to the rhetoric of both Syriza and the Brexiteers, their countries were also speaking on behalf of neighbours who shared their desire for a head-on confrontation with the European Union.
“The political change in Greece will trigger a domino effect in Europe, beginning in the south,” Tsipras predicted in 2014.
“We will trigger a domino effect. After us, other northern European countries will leave, starting with Denmark”, said Nigel Farage immediately after the referendum.
Throughout the negotiations, Britons and Greeks claimed that the vagueness with which they treated the pressing questions of the EU was a deliberate tactical manoeuvre.
“Constructive ambiguity is absolutely necessary in our discussions with our EU partners,” Yanis Varoufakis was saying in 2015.
“You will find it difficult sometimes to read what we intend. That’s deliberate. I’m afraid in negotiations you do have constructive ambiguity from time to time, to borrow a nice phrase”, said David Davis in 2017.
The negotiations came to an impasse, whereupon constructive ambiguity was renamed ‘Plan B’ in both countries; Plan B is also obscure, and again supposedly a tactical ploy.
“The night of the referendum I walked into the office of Alexis Tsipras and he was completely discouraged and depressed,” said Varoufakis in 2015.
“Boris Johnson did not want to win the referendum. He would have preferred to lose by a small margin,” Sir Alan Duncan said in 2016.
Both the Greek prime minister and the former British foreign secretary supported the side that won, but the day after the referendums they were called upon to manage situations that had slipped out of their control.
When the winners of the referendums came face to face with reality, they again sought refuge in emotional statements to justify their previous optimism, though this time with a personal tone.
Tsipras said that the only thing his political opponents could reproach him for was “his illusions” that Europe would retreat before his leftist ideals.
In a similar statement, Davis, the original minister for exiting the European Union, said that he did not intend to apologise simply because he had had “great hopes” about the deal that his country could make with the EU.
It is very interesting that while both politicians are describing the same failure, they fall back on the ideological archetypes of their parties to justify themselves in the eyes of their voters.
Confronting a left-wing audience Tsipras plays the part of a deceived Don Quixote; Davis assumes the role of a determined strongman trying to reach the top by his own efforts but without the support of a system he trusts.
When no solution works, the problem is attributed to the negotiator and the deal he or she negotiated.
Someone else would have done better. The deals agreed are described in dramatic terms of irreversible disaster.
The memorandums before the Syriza-era were presented by Tsipras as agreements that would keep Greece “bound by its creditors forever”.
According to Davis, Theresa May’s Chequers terms would keep Britain “trapped forever within the EU”.
So, May and Tsipras embarked on a new negotiation, conveying national demands for a last stand.
The internal processes (referendum in the Greek case, the vote at Westminster for May) were presented to Brussels as democratic commandments of historical importance that bind not only the national governments that brought them to the negotiating table, but also the negotiators on the other side of that table.
We know the outcome of the six stages of the Greek negotiation.
It remains to be seen how May’s Stage 6 will play out. If however we wish to have an idea of how Brussels will deal with the demands of the British parliament, we should remember how it reacted to the decisive defeat of the bail out terms in the Greek referendum of 2015.
They ignored it.
Στις 5 Ιουλίου του 2016 ο Νάιτζελ Φάρατζ ρωτήθηκε για τη δύσκολη θέση στην οποία έχει περιέλθει η χώρα του μετά το Brexit. «Οντως, το δημοψήφισμα έχει προκαλέσει αναστάτωση και χάος στο βρετανικό πολιτικό σύστημα και αυτό είναι καλό πράγμα», απάντησε με το πλατύ του χαμόγελο ο τότε αρχηγός του UKIP.
Δύο μέρες αργότερα και ενώ στην Ελλάδα συζητούσαμε τα σχέδια του ΣΥΡΙΖΑ για αλλαγή του εκλογικού νόμου, η κυβέρνηση χρησιμοποίησε μία φράση του Μάο προκειμένου να σχολιάσει την αγωνία των κομμάτων για παρερμηνεία του Συντάγματος: «Μεγάλη αναταραχή, θαυμάσια κατάσταση».
Είναι αυτή ακριβώς η κοινή αντισυστημική ρητορική που συνδέει τόσο ανάγλυφα την ελληνική ριζοσπαστική Αριστερά με την ξενοφοβική Δεξιά στη Βρετανία. Και όπως ακριβώς κόμματα με ελάχιστη σχέση μεταξύ τους ταυτίζονται μέσω του λαϊκισμού, έτσι και πολιτικά συστήματα πολύ διαφορετικά, όπως το ελληνικό και το βρετανικό, ακολουθούν πορεία με εντυπωσιακά όμοιους σταθμούς.
Η άρνηση
Το 2010 κανείς στην Ελλάδα δεν μπορούσε να προβλέψει ότι ένα κόμμα με παραδοσιακό πολιτικό στόχο το όριο εισόδου στη Βουλή θα γινόταν κυβέρνηση. Ακόμη και όταν η κυριαρχία του ΣΥΡΙΖΑ ήταν πια αδιαμφισβήτητη και η νίκη του προ των πυλών, πολλοί επικαλούνταν τον αξεπέραστο στόχο της αυτοδυναμίας για να τεκμηριώσουν τον ισχυρισμό τους ότι η ριζοσπαστική Αριστερά δεν είχε σοβαρές πιθανότητες να γίνει κυβέρνηση.
Αντίστοιχα, το Brexit θεωρήθηκε μια αιρετική επιλογή, η οποία, εξαιτίας της ταύτισής της με το ακραίο UKIP, δεν θα άγγιζε ποτέ τον μέσο ψηφοφόρο των παραδοσιακών κομμάτων. Η άρνηση απέναντι στην επικράτηση του λαϊκισμού συνεχίστηκε, με διαφορετική επιχειρηματολογία, όταν τελικά η αντισυστημική ψήφος κέρδισε.
Στη Βρετανία είναι διαδεδομένη η άποψη ότι το Brexit αποτελεί μία τόσο εξόφθαλμα κακή επιλογή, ώστε δεν θα συμβεί τελικά, αφού δεν το πιστεύουν ούτε εκείνοι που καλούνται να το φέρουν εις πέρας. Ενα επιχείρημα ταυτόσημο με το δικό μας εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ ότι «δεν θα κάνουν τελικά τίποτε απ’ όσα λένε».
Πράγματι, τόσο οι Brexiters όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκαν αντιμέτωποι με τον μη ρεαλιστικό χαρακτήρα των υποσχέσεών τους και τις εγκατέλειψαν άρον άρον. Είχε προηγηθεί η υιοθέτηση και από τους δύο του περίφημου Plan B. Ηταν το υποτιθέμενο μυστικό όπλο με το οποίο τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ όσο και οι Brexiters θα επέβαλαν στην Ε.Ε. τα ανεδαφικά τους σχέδια: στην περίπτωση της Ελλάδας, δανειακή σύμβαση χωρίς μέτρα, ενώ στη Βρετανία, πρόσβαση στην ελεύθερη αγορά με κλειστά σύνορα.
Οταν, μάλιστα, οι προσδοκίες αυτές αποδείχθηκαν αβάσιμες, η κοινή γνώμη δεν φάνηκε να επηρεάζεται ιδιαίτερα, αντιθέτως αντιμετώπισε με μάλλον περιπαικτική διάθεση την επιβεβαίωση της αρχικής της πρόβλεψης, ότι δηλαδή «αυτά που λένε δεν γίνονται».
Στη χώρα μας, σχεδόν σε καθημερινή βάση, για κάθε ενέργεια του πρωθυπουργού υπάρχει και ένα βίντεο που τον εμφανίζει να βεβαιώνει με έμφαση ότι θα έκανε το ακριβώς αντίθετο. Στη Βρετανία, η φωτογραφία του λεωφορείου της καμπάνιας για το Brexit με την επιγραφή-υπόσχεση ότι η έξοδος θα έφερνε 350 εκατομμύρια λίρες την εβδομάδα στο Εθνικό Σύστημα Υγείας αποτελεί πλέον το σύμβολο διακωμώδησης των Brexiters. Η Βρετανία όχι μόνον δεν θα έχει κέρδος, αλλά υπολογίζεται ότι θα χρειαστεί να δανείζεται περίπου 230 εκατομμύρια λίρες εβδομαδιαίως μέσα στην επόμενη πενταετία για να αντιμετωπίσει το κόστος του Brexit. Η Ελλάδα πληρώνει ήδη με επιπλέον δανεικά την καταστροφική διαπραγμάτευση του 2015.
Παρ’ όλα αυτά, οι λαϊκιστές, έχοντας εγκαταλείψει προ πολλού τον ορθόδοξο λόγο και πρακτική, φαίνεται να κινούνται σε γνώριμο και ασφαλές περιβάλλον όταν αντιμετωπίζουν την απαξίωση και να επιβιώνουν. Ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε ξανά τις εκλογές το 2015 και διατηρεί ισχυρές δυνάμεις στο εκλογικό σώμα, ενώ στη Βρετανία το Brexit εξακολουθεί να αποτελεί κυρίαρχη και αδιαμφισβήτητη πολιτική επιλογή.
Διχασμός
Αντιθέτως, το κλίμα είναι βαρύ για εκείνους που εχθρεύονται τον λαϊκισμό. Ανεξαρτήτως της κομματικής τους προτίμησης, όσοι βρέθηκαν απέναντι στον ΣΥΡΙΖΑ ονομάστηκαν «φιλελέδες» – ο ελληνικός νεολογισμός, αντίστοιχος του όρου «liberal elite», με τον οποίο περιγράφονται στη Βρετανία όσοι προσπαθούν να σταματήσουν το Brexit. Αυτό το νέο δίπολο ανάμεσα στους λαϊκιστές, από τη μία, και στους υποστηρικτές των παραδοσιακών κομμάτων, από την άλλη, είναι κυρίαρχο και τις δύο χώρες. Δεν συμβαίνει απλά σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και σε κοινωνικό. Η ψήφος στον ΣΥΡΙΖΑ ή στο Brexit εξαιτίας του πρακτικού και άμεσου αντίκτυπου στις ζωές των ανθρώπων (κατάργηση ευρωπαϊκής ιθαγένειας, περιορισμοί πρόσβασης στον τραπεζικό σου λογαριασμό) αποκτά μια αναπάντεχη προσωπική διάσταση που φορτίζει χωρίς προηγούμενο τη δημόσια ζωή και στις δύο χώρες. Είναι το σημείο όπου η εξ ορισμού επιθετική ρητορική κομμάτων όπως το UKIP ή ο ΣΥΡΙΖΑ συναντά την οργή των αντιπάλων τους για το βαρύ τίμημα που επιφέρει σε συλλογικό και προσωπικό επίπεδο ο λαϊκισμός.
Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή (17/12/2017)
Thimios Tzallas 