Published: EUROPP

Υπάρχουν δύο τρόποι να δει κανείς την ελληνοτουρκική διένεξη που έχει κορυφωθεί το τελευταίο διάστημα στο Αιγαίο, κάνοντας πολλούς να μιλάνε ακόμη και για επικείμενη πολεμική σύρραξη. Ο ένας είναι εκείνος των δύο εμπλεκόμενων πλευρών: το πού αρχίζουν και τελειώνουν τα θαλάσσια σύνορα είναι ζήτημα στρατηγικής σημασίας και γοήτρου για τις δύο χώρες. Ο άλλος είναι του Μπιλ Κλίντον. To 1996, o πρώην Αμερικανός πρόεδρος χειρίστηκε την τελευταία μεγάλη διαμάχη των δύο χωρών. Τότε, η Ελλάδα και η Τουρκία έφτασαν στα πρόθυρα της ναυμαχίας για την κυριαρχία μίας βραχονησίδας: τα Ίμια σύμφωνα με τους Έλληνες ή Καρντάκ για τους Τούρκους. Στη αυτοβιογραφία του, ο Κλίντον αναφέρει ότι τον ξύπνησαν στη μέση της νύχτας, γιατί οι δύο Νατοϊκοί σύμμαχοι ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν για «δέκα στρέμματα βράχου πάνω στα οποία ζούσαν μισή ντουζίνα πρόβατα».«Γελούσα μόνος μου στην ιδέα ότι ακόμη και αν δεν κατάφερνα να εξασφαλίσω την ειρήνη στη Μέση Ανατολή, τη Βοσνία ή τη Βόρειο Ιρλανδία, τουλάχιστον θα είχα σώσει μερικά πρόβατα στο Αιγαίο», αναφέρει ο Κλίντον στο βιβλίο του.

Με την επέμβαση των Αμερικανών, η κρίση εκτονώθηκε διπλωματικά και με τον κλασικό βαλκανικό τρόπο: με προσωρινή συμφωνία. Όπως με το Dayton, τη συμφωνία της Αχρίδας, την 1244 στο Κόσοβο, το modus vivendi στο Αιγαίο εκτόνωσε προσωρινά την ελληνοτουρκική διαμάχη, αλλά μετέθεσε το πρόβλημα στο μέλλον. Δεν είναι εύκολο να βγάλεις  άκρη. Στο Αιγαίο υπάρχουν περίπου 7.500 νησιά και βραχονησίδες. Το καθεστώς τους αποφασίστηκε με συμφωνίες και πρωτόκολλα του Α’ και Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο Κλίντον έχει δίκιο. Τα Ίμια βρίσκονται στη μέση του πουθενά. Εκτός από μερικούς βοσκούς και διπλωμάτες, κανείς στις δύο χώρες δεν γνώριζε την ύπαρξή τους.

Ο βράχος είναι μόνο για σημαίες τις οποίες τοποθετούν οι δύο πλευρές για να προκαλέσουν η μία την άλλη, και να απευθυνθούν συναισθηματικά στο εθνικό τους κοινό. Αυτό ακριβώς συμβαίνει αυτές τις μέρες στο Αιγαίο. Σημαίες στήνονται και ξεστήνονται σε βράχους προκειμένου να δηλωθεί η εθνική κυριαρχία, μαχητικά αεροσκάφη παραβιάζουν τον εναέριο χώρο, επεισόδια σημειώνονται μεταξύ λιμενικών σκαφών. Ταυτόχρονα, ο πολιτικός κόσμος κάνει δραματικές δηλώσεις για εσωτερική κατανάλωση στις δύο χώρες. Ο Τούρκος Πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν προκάλεσε αιφνιδιαστικές εκλογές για τις 24 Ιουνίου, και με έναν εξόφθαλμα τεχνητό τρόπο ανέβασε ξαφνικά τους τόνους. «Οι μαγκιές τους [των Ελλήνων} είναι μέχρι να δουν τα αεροσκάφη, το στρατό και τον στόλο μας» δήλωσε. Στην Ελλάδα τα πράγματα δεν είναι καλύτερα. Το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, στα πλαίσια της συμμαχικής κυβέρνησης της ριζοσπαστικής αριστεράς με την εθνικιστική δεξιά, διοικείται από δύο πολιτικούς, επιρρεπείς στη συνωμοσιολογία. Ο σκληροπυρηνικός δεξιός υπουργός Εθνικής Άμυνας Πάνος Καμμένος και ο αναπληρωτής του Φώτης Κουβέλης, ιστορικό στέλεχος της αριστεράς, έχουν καταθέσει σε ανύποπτο χρόνο ερωτήσεις στη Βουλή για να διερευνηθεί το αν οι Έλληνες ψεκάζονται από αεροπλάνα με ουσίες που τους κάνουν περισσότερο ανεκτικούς σε εντολές ξένων κέντρων αποφάσεων. Και οι δύο έχουν χαρακτηρίσει «ακήρυχτο πόλεμο» όσα συμβαίνουν στο Αιγαίο. Ο έλληνας πρωθυπουργός είναι πολύ πιο προσεκτικός. Περιορίστηκε σε μία συμβολική επίσκεψη στο ακριτικό Καστελόριζο. Είναι η δεύτερη φορά που οι Έλληνες βλέπουν τον πρωθυπουργό τους στο νησί που απέχει μόλις 1,25 ναυτικά μίλια από τις νοτιοδυτικές τουρκικές ακτές. Το 2011 ο προκάτοχος του Τσίπρα, Γιώργος Παπανδρέου απευθυνόμενος στο πατριωτικό αίσθημα των Ελλήνων είχε επιλέξει επίσης το ελληνικό ακριτικό νησί για να ανακοινώσει την ένταξη της χώρας στο μνημόνιο.

Παράλληλα με όσα συμβαίνουν στο Αιγαίο, οι δύο χώρες συγκρούονται και σε διπλωματικό επίπεδο. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα, η Ελλάδα έχει γίνει ο δεύτερος μεγαλύτερος ευρωπαϊκός προορισμός για τους αιτούντες άσυλο αντικαθεστωτικούς Τούρκους. Η πιο εμβληματική περίπτωση αφορά 8 Τούρκους αξιωματικούς που ο Ερντογάν κατηγορεί ως πραξικοπηματίες και τους οποίους η ελληνική δικαιοσύνη αρνείται να εκδώσει στην Τουρκία. Ο ένας εξ αυτών μάλιστα αφέθηκε ελεύθερος την περασμένη εβδομάδα. Η Τουρκία, ως αντίποινα, συνέλαβε δύο Έλληνες στρατιώτες στα σύνορα του Έβρου που βρέθηκαν καταλάθος σε τουρκικό έδαφος. Στο παρελθόν υποθέσεις τυχαίας διέλευσης των συνόρων είτε από Έλληνες είτε από Τούρκους στρατιωτικούς διευθετούνταν αυτομάτως. Ο Ερντογάν σε πρόσφατη συνέντευξή του ζήτησε την ανταλλαγή των δύο Ελλήνων στρατιωτικών  με τους 8 Τούρκους αξιωματικούς.

Η πρόσφατη ιστορία λέει ότι οι δύο χώρες ακροβατούν πάνω από την άβυσσο, αλλά στο τέλος δεν πέφτουν στην παγίδα του πολέμου. Ειδικά μετά το 1999 Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν ανέλπιστα κοντά, με τη διπλωματία των σεισμών, όταν ταυτόχρονοι σεισμοί χτύπησαν και τις δύο χώρες. Την ίδια περίοδο, η Ελλάδα έκανε μεγάλη στροφή στην εξωτερική της πολιτική εγκαταλείποντας τη χρήση του βέτο στην πορεία της Τουρκίας προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. H συμφωνία Ευρώπης-Τουρκίας το 2016 για τη διαχείριση των προσφυγικών ροών καθιστά τη σχέση των δύο νατοϊκών συμμάχων εξαιρετικά σημαντική.

Στη συνέντευξη του Σαββάτου ο Τούρκος πρόεδρος δήλωσε επίσης ότι «καμία ειρήνη δεν είναι τόσο σπουδαία όσο αυτή με την Ελλάδα». Οι δυο πλευρές δίνουν την εντύπωση ότι παίζουν με τη φωτιά στο Αιγαίο εκ του ασφαλώς αφού γνωρίζουν ότι την τελευταία στιγμή θα κάνουν πίσω, όπως ακριβώς έχει συμβεί και  το 1996. Το πιθανότερο σενάριο είναι Ελλάδα και Τουρκία να θυμηθούν πράγματι τη σπουδαιότητα της ειρηνικής γειτνίασης τους. Ίσως όμως θα πρέπει να περιμένουμε το τέλος των τουρκικών εκλογών για να ηρεμήσουν τα πνεύματα. Αλλιώς, είναι πιθανό να φτάσουμε και πάλι στο μεταμεσονύχτιο παρά πέντε του 1996. Μόνον που αυτές τις ώρες ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν λύνει πλέον προβλήματα, αλλά απλώς τα σχολιάζει μέσω του twitter. Και αυτό είναι κάτι που Ελλάδα και Τουρκία πρέπει να σκεφτούν πολύ σοβαρά, πριν συνεχίσουν την αχρείαστη κλιμάκωση της μεταξύ τους έντασης.